De hedendaagse Belgische grenzen zijn voor de architectuur uit de Romaanse tijd een kunstmatige afbakening die niet overeenstemt met de politieke en geografische grenzen van onze streken in de iode-i2de eeuw. Ook de opdeling in Maas- en Scheldegebied, waaraan soms nog de kuststreek wordt toegevoegd, is niet historisch. Toch is de referentie aan de Maas, respectievelijk de Schelde te verantwoorden. De Maas, de Schelde en hun bijrivieren speelden immers reeds in de vroege Middeleeuwen een belangrijke economische rol als verkeersas waarlangs ook cultuurvormen werden verspreid.

De Frankische immigratie en de introductie van de christianisering hadden vanaf de 5de eeuw ingrijpende gevolgen voor de etnische en sociale fysionomie van de gebieden die het huidige België uitmaken. De Merovingische koning Childerik koos Doornik als hoofdplaats, wat onze gewesten tot zowat het kernge-
bied van West-Europa maakte. Naast de residenties van hof en adel ontpopten de kloosters zich tot centra van activiteit, kennis en cultuur.

Door de territoriale uitbreiding in de Karolingische tijd kwam het Maasgebied centraal te liggen. Karei de Grote verplaatste het zwaartepunt van zijn rijk naar de Maas- en Rijnstreek. Koninklijke residenties als deze van Aken, Herstal en Theux weerspiegelden de Karolingische hofcultuur.

Na de dood van Lodewijk de Vrome (840) startte de verbrokkeling van het Karolingische Rijk met haar unificerende machtsuitoefening. Met het verdrag van Verdun (843) kwam er een driedeling, respectievelijk Francia Occidentalis voor Karei de Kale, Francia Centralis voor Lotharius I en Francia Orientalis voor Lodewijk de Duitser. Later werden beide laatste grotendeels samengevoegd. De Schelde werd de grens tussen het Franse koninkrijk en het Duitse rijk. De instabiliteit veroorzaakt door de Noormannen in de 9de eeuw bevorderde de teloorgang van de machtige gestructureerde eenheidsstaat. Het territorium werd versnipperd in kleine heerlijkheden. Deze typisch feodale structuur vormt de historische achtergrond voor de ontwikkeling van de Romaanse architectuur. Het bindende element ging voornamelijk uit van kerkelijke structuren, zowel bisdommen als kloosters.